Τ Α Λ Ω Σ
ΠΕΡΙΟΔΙΚΗ
ΕΚΔΟΣΗ
ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟΥ ΚΡΗΤΙΚΟΥ
ΔΙΚΑΙΟΥ
ΤΟΜΟΣ ΚΑ΄
(2013)
ΙΩΑΝΝΗΣ Ε. ΤΖΑΜΤΖΗΣ
CRETA ROMANA
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ
ΣΤΡΑΤΗΣ
ΠΑΠΑΜΑΝΟΥΣΑΚΗΣ
ΧΑΝΙΑ
ΚΡΗΤΗΣ
***
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Το Ινστιτούτο Κρητικού Δικαίου εορτάζει κατά το 2013
τις σημαντικές επετείους, της εκατονταετηρίδας της Ενώσεως της Κρήτης με την
Ελλάδα (1913) και της εικοσιπενταετίας της ιδρύσεώς του (1989), με την έκδοση
του παρόντος ΚΑ΄ (2013) τόμου της επιστημονικής επετηρίδας του Ινστιτούτου,
Τάλως. Στον τόμο αυτό δημοσιεύεται, στα πλαίσια του ερευνητικού προγράμματος
του Ι.Κ.Δ. «Το Κρητικό Δίκαιο της Ρωμαιοκρατίας», το έργο του καθηγητή Ιωάννη
Τζαμτζή «Creta Romana».
Προλογίζω την έκδοση αυτή, διακόπτοντας μια παράδοση
αποφυγής σχολιασμού των εκδιδόμενων έργων του Ινστιτούτου, για τρεις κυρίως
λόγους. Έναν επετειακό, που ήδη αναφέρθηκε, αλλά που σχετίζεται και με τη
γενικότερη κατάσταση των ανθρωπιστικών σπουδών και ειδικότερα τη λειτουργία
του Ινστιτούτου Κρητικού Δικαίου και τα σημερινά προβλήματά του. Έναν
ουσιαστικό, που αναφέρεται στη σημασία του δικαίου και της ιστορίας του γενικά
και στην ιδιαίτερη αξία του Κρητικού Δικαίου, ως στοιχείου της πολιτιστικής
μας παρακαταθήκης. Και, last
but
not
least, έναν ουσιαστικότερο, που επικεντρώνεται στην
ιδιαίτερη συμβολή του εκδιδόμενου έργου στην επιστημονική έρευνα και ιδιαίτερα
στην έρευνα και μελέτη του Κρητικού Δικαίου.
*
Παρ’ ότι η ιστορία διδάσκει ότι σπανίως οι άνθρωποι
διδάσκονται από την ιστορία τους, υπάρχουν ακόμα πολλοί που πιστεύουν στα
ιστορικά διδάγματα, στις ιστορικές αξίες και στην ιστορική δικαίωση. Η ιστορία
της Κρήτης από τις απαρχές του πολιτισμού της νεολιθικής περιόδου μέχρι σήμερα
αποδεικνύει ότι, σ’ αυτόν τον τόπο, ο κρητικός λαός πραγματοποίησε ένα μεγάλο
ιστορικό επίτευγμα. Ανέδειξε τον λαμπρό πολιτισμό της Μινωικής εποχής και δεν
υποτάχθηκε ουσιαστικά στην πρώτη ξενοκρατία της Ρώμης, αλλά συνέχισε την
ιστορική ζωή του, παρουσιάζοντας και στην ακόλουθη Βυζαντινή περίοδο αξιόλογα
δείγματα εθνικής προκοπής. Ούτε αδρανοποιή-θηκε κατά την περίοδο της δεύτερης
ξενοκρατίας, της Βενετικής κυριαρχίας, αλλά αντίθετα καλλιέργησε το έδαφος για
τα μυροβόλα άνθη του πνευματικού πολιτισμού της κρητικής αναγέννησης του ΙΖ΄
αιώνα, τα ριζώματα της νεοελληνικής ζωής. Και δεν εξαφανίστηκε από την
οθωμανική βαρβαρότητα της τρίτης ξενοκρατίας, αλλά μπόρεσε με μια διαρκή
επαναστατική διαδικασία, να αποτινάξει το ζυγό του και να ενωθεί με την
Ελλάδα, ολοκληρώνοντας τον διαλεκτικό κύκλο της ελευθερίας. Αυτός ο κύκλος,
που αποτυπώνεται στο νομικό πεδίο, ως διαλεκτική σύνθεση ιδίου και ξένου,
ατομικού και κοινωνικού, παλαιού και νέου, αποτέλεσε και αποτελεί το σκοπό και
το έργο του Ινστιτούτου Κρητικού Δικαίου, που προσπαθεί να εκπληρώσει με τα
μέσα που διαθέτει. Και στο έργο αυτό περιλαμβάνεται η δημιουργία του μεγάρου
του Ινστιτούτου, η σύσταση βιβλιοθηκών και εργαστηρίων, η πραγματοποίηση
πολυάριθμων εκδηλώσεων, σεμιναρίων, συνεργασιών και συνεδρίων, η διαρκής
λειτουργία προγραμμάτων κρητικής βιβλιογραφίας, νομολογίας και νομοθεσίας και
κυρίως η εκπόνηση πάνω από τριάντα ερευνητικών προγραμ-μάτων, με αντίστοιχες
περιοδικές, έντυπες και ηλεκτρονικές εκδόσεις.
Μπορεί η αντίληψη για την αξία των ανθρωπιστικών
σπουδών να έχει υποχωρήσει στην κλίμακα των γενικότερων ενδιαφερόντων μας, υπό
το κράτος της ωμής δύναμης και της θεοποίησης της ποσότητας ή ακόμη και υπό το
βάρος μιας αντεπιστημονικής στάσης για την επιστημοσύνη των θεωρη-τικών
επιστημών και μιας υποβάθμισης των κλασικών σπουδών, αλλά τίποτα δεν μπορεί να
διαστρέψει τόσο την ανθρώπινη φύση, ώστε να απαρνηθεί τη γνώση, τη δημιουργία,
την αγάπη για το αληθινό, το δίκαιο, το ωραίο, χωρίς να καταστραφεί
ολοκληρωτικά και η ίδια. Μπορεί να προκαλεί απογοήτευση η συρρίκνωση του
επιστημονικού τομέα στη χώρα μας, η κατάργηση ερευνητι-κών ινστιτούτων, η
απαξίωση του επιστημονικού δυναμικού, αλλά αυτό δεν σημαίνει τερματισμό,
εφησύχαση, αδρανοποίηση των ανθρώπων, που πιστεύουν ότι το μέλλον της πατρίδας
μας βρίσκεται και στο παρελθόν της, στην ποιοτική ανάπτυξη και στην ανάδειξη
του πνευματικού πολιτισμού, εκείνου που ξεπερνά την υλική κενότητα και
εμποδίζει την καταστροφή της ζωής και του κόσμου.
Μπορεί τέλος, να αναφέρεται το Ι.Κ.Δ. από κάποια
επίσημα χείλη ως παράδειγμα δημόσιου οργανισμού προς κατάργηση, να καταργείται
τελείως η κρατική επιχορήγησή του, να αφήνεται χωρίς προσωπικό, αλλά η πράξη
φανερώνει ότι το Ι.Κ.Δ. λειτουργεί και αναπτύσσεται, όχι μόνο από την
προσπάθεια λίγων ανθρώπων, αλλά κυρίως γιατί οι ιδέες και τα ιδανικά, που
υπηρετούνται από αυτές τις ιδέες, έχουν μεγαλύτερη ισχύ από κάθε αντίθετη
δύναμη, επαληθεύοντας τον αντιστασιακό χαρακτήρα του Κρητικού Δικαίου,
«?
γ?ρ δύναμις
(του) ?ν
?σθενεί? τελειούται»
(Β΄ Κορ. ΙΒ΄ 9).
*
Το δίκαιο και η νομική επιστήμη βρίσκονται στον πυρήνα
των ανθρωπιστικών επιστημών, στο κέντρο της φιλοσοφίας του ανθρώπου, στη μέση
της γιγαντομαχίας για την ουσία (?ριστ. Μ.τ.φ.
1028b3). Το
ερώτημα για την εναρμόνια ρύθμιση της κοινωνικής ζωής, για το ορθό πολίτευμα
και τα ατομικά, πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα, για την ειρήνη και τον
πόλεμο, δεν μπορεί να απαντηθεί έξω του δικαίου και της δικαιοσύνης. Της
δικαιο-σύνης ως μέτρου, αρετής και κάλλους, ως έκφρασης συλλήβδην πάσης αρετής
(Φωκιλ. Diels Ι.Χ.10), ως
αρμονίας του γνωστικού, του βουλητικού, του συναισθηματικού παράγοντα κάθε
ανθρώπου και κατ’ επέκταση κάθε πολιτείας (Πλάτ. Φαίδρ. 246ab).
Της δικαιοσύνης ως ιστορικής πορείας του δικαίου και
ως ανάπτυξης, από τη σωκρατική έννοια της αρετής, ως διδακτής γνώσης του
δικαίου, στη χριστιανική αντίληψη της ελευθερίας της βουλήσεως μεταξύ καλού
και καλού και της αναζήτησης της θείας δικαιοσύνης, μέχρι τη νεωτερική θεωρία
του κοινωνικού συμβολαίου, της ρύθμισης των δικαιω-μάτων και την αντιπαράθεση
των ιδεών του φυσικού και του θετικού δικαίου.
Το Κρητικό Δίκαιο είναι το πρώτο ευρωπαϊκό δίκαιο, αν
όχι το πρώτο δίκαιο στην ιστορία, που μολονότι οι απαρχές του χάνονται στα
βάθη της μυθολογίας, οι πρακτικές ρυθμίσεις του προβάλλουν ανάγλυφα στην
δημι-ουργία της περίφημης Pax
Minoica, στη δωρική Μεγάλη Επιγραφή της Γόρτυνας, στις
επιδράσεις που διακρίνονται στη ρωμαϊκή Δωδεκάδελτο, στη διαπάλη εθίμου και
νόμου κατά την ξενοκρατία της Κρήτης, στον Κρητικό Αστικό Κώδικα της Κρητικής
Πολιτείας και σε όλη τη μακραίωνη πορεία του μέχρι σήμερα. Το Κρητικό Δίκαιο
είναι η δικαιοσύνη, που μεσολαβεί μεταξύ συστήματος και χάους, ελευθερίας και
ανάγκης, κανόνων και αρχών δικαίου. Ως Ελευθερία, Νόμος και Συγκρητισμός, το
Κρητικό Δίκαιο προβάλλει την διαχρονική διαπάλη φύσης και πόλης, προσώπου και
κοινωνίας, έθνους και παγκοσμιότητας. Ανατρέχοντας από το αρχικό γένος, προ
της δημιουργίας του κράτους, μέχρι τα σύγχρονα κρατικά και υπερκρατικά
μορφώματα, αυτά τα χαρακτηριστικά αποτυπώνονται σε κάθε περίοδο της ιστορίας
του, αρχαία (νεολιθική, μινωική, μυκηναϊκή, δωρική, ελληνιστική, ρωμαϊκή),
μέση (βυζαν-τινή, αραβική, βενετική) και νεώτερη (τουρκική, ημιαυτονομίας,
Κρητικής Πολιτείας, σύγχρονη).
Στην Κρήτη παρακολουθούμε με την μεγαλύτερη δυνατή
ενάργεια το δράμα της ανθρώπινης κοινωνίας, στη δημιουργία των πρώτων
συνεκτικών δεσμών της πρωτόγονης κοινότητας μέχρι την επικράτηση της
ανισότητας των ανθρώπων και τη σύσταση του κράτους. Στην ανάπτυξη της αρχαίας
ελληνικής κοινωνίας μέχρι τις αλλεπάλληλες ξενικές κατακτήσεις και τους
αντιστα-σιακούς αγώνες του κρητικού λαού. Στην ίδρυση της Κρητικής Πολιτείας
και στην ανάπτυξη του νεώτερου Κρητικού Δικαίου μέχρι την Ένωση της Κρήτης με
την Ελλάδα και τη σύνδεσή της με την Ευρώπη. Το Κρητικό Δίκαιο προσδιορίζεται
έτσι ως ένα συνεχιζόμενο μέτωπο αγώνα με εσωτερική ενότητα, χρονική ακολουθία
και τοπική ιδιαιτερότητα. Είναι ακριβώς ο χώρος με τους ανθρώπους, τη ζωή και
τη δράση τους, όπου αντιπαλεύουν οι κοινωνικές δυνάμεις, δοκιμάζονται τα
πολιτικά συστήματα, συγκρούονται οι εθνικές και ξενικές δυνάμεις. Μέσα στη
διαπάλη ιδεών, κανόνων και αρχών, μέσα στη σύγκρουση συμφερόντων και
δικαιωμάτων, στο πλαίσιο των γενικότερων κοσμοθεωρητικών αντιλήψεων
προσέγγισης και απομάκρυνσης δικαίου και δικαιοσύνης.
*
Ο καθηγητής Ιωάννης Τζαμτζής με την «Creta Romana» του, που αποτελεί την πρώτη ουσιαστικά μονογραφία
σχετικά με τους θεσμούς και το δίκαιο στην Κρήτη κατά τη ρωμαϊκή περίοδο,
συμβάλλει πολλαπλώς στην οικοδόμηση της θεωρίας του Κρητικού Δικαίου.
Κωδικοποιεί τις γνώσεις μας για τη ρωμαϊκή Κρήτη, αναθεωρώντας κατεστημένες
απόψεις. Διανοίγει νέους δρόμους στη μελέτη του αρχαίου Κρητικού Δικαίου. Και
τεκμηριώνει σε αδιάψευστες πηγές τις αρχές που διέπουν ολόκληρο το σύστημα του
Κρητικού Δικαίου, τη συνέχεια, την αντίσταση, την αυτονομία
του.
Στο πρώτο μέρος του έργου διαπραγματεύεται την
εισαγωγή των ρωμαϊκών πηγών δικαίου στην Κρήτη, ενώ στο δεύτερο θέτει τα όρια
της ρωμαϊκής δικαιικής υπερδομής, σε μια αντιπαράθεση δράσης και αντίδρασης,
που οδηγεί σε μια νέα δικαιική σύνθεση. Ήδη από την Εισαγωγή μέχρι τα
Συμπεράσματά του, αναπτύσσει ένα γόνιμο επιστημονικό διάλογο για τη ρωμαϊκή
ιστορία της Κρήτης, υπό το πρίσμα του δικαίου και των θεσμών, που υπογραμμίζει
την αποκατάσταση ενός πραγματικού κρητορωμαϊκού συγκρη-τισμού, όρου που
άλλωστε δημιουργήθηκε κατά τη διάρκεια των πολέμων των ρωμαίων για την
κατάκτηση της Κρήτης, με την έννοια της υπέρβασης των αντιθέσεων μεταξύ των
κρητικών πόλεων – κρατών και της συνένωσής τους προς αντιμετώπιση του ρωμαϊκού
κινδύνου (Πλούτ., Π.Φιλαδ. 2.490b 5, Σουίδ.
L.
συγκρητίσαι, Μ. ?τυμ.
732-754). Η βάση, τα όρια, τα αποτελέσματα αυτού του συγκρητισμού, ανάγονται
σε κεντρικά προβλήματα στη μελέτη του Κρητικού Δικαίου σε όλες τις περιόδους
εξέλιξής του.
Στο πρώτο κεφάλαιο της διατριβής «Η ένταξη της Κρήτης
στη ρωμαϊκή επικράτεια», εξετάζεται η μεταβατική περίοδος από την επιδιαιτησία
της Ρώμης στις διαφορές των κρητικών πόλεων μέχρι τη στρατιωτική επέμβαση,
περνώντας από το συγκλητικό δόγμα περί «amici et
foederαti», φίλων και
συμμάχων της Ηγεμονίας. Ιδιαίτερα ασχολείται ο συγγραφέας με την ουσία της
υπαγωγής της Κρήτης στο ρωμαϊκό Imperium με τη
σύγκρουση των imperia των
στρατηγών Πομπηίου και Μετέλλου και με τη διάκριση lex
provinciae και
formulae, όσον αφορά το αρχικό καθεστώς των πόλεων της Κρήτης.
Η παρά-θεση των «παλαιών» και «νέων» πηγών του ρωμαϊκού δικαίου και η εφαρμογή
τους στην Κρήτη, αποτελεί εξαντλητικό μέλημα του συγγραφέα, που προσφέρει
αρκετά νέα στοιχεία στην έρευνα.
Στο δεύτερο κεφάλαιο «Η διαχείριση της εφαρμογής των
ρωμαϊκών κανόνων» παρουσιάζεται ολόκληρο το πλέγμα του ρωμαϊκού διοικητικού
συστήματος στην Κρήτη και στην Κυρήνη με την οποία συνενώθηκε το νησί,
ιδιαίτερα δε η εξουσία του ανθυπάτου και των λοιπών αξιωματούχων, καθώς και η
πρακτική του μεταβατικού δικαστηρίου (conventus).
Στο τρίτο κεφάλαιο «Η θεσμική σύνθεση στο επίπεδο των
προσώπων» εξετάζεται η διάδοση της ρωμαϊκής πολιτείας και η εφαρμογή της ως
προσωπικού καθεστώτος στην Κρήτη, με ιδιαίτερες αναφορές στον γορτύνιο Κύδα
και στον θεσμό της Κρηταρχίας, η διατήρηση του κρητικού θεσμού των συσσιτίων
στη Λύττο, η φορολόγηση της έγγειας ιδιοκτησίας και η διάσωση της Μεγάλης
Επιγραφής της Γόρτυνας, ενδεικτική της διατήρησης ορισμένων κρητικών διατάξεων
και τοπικών δικαστικών αρμοδιοτήτων.
Στο τέταρτο κεφάλαιο «Η πολιτική και πολιτειακή
πραγματικότητα», εξετάζονται ο ρωμαϊκός αποικισμός της Κνωσού, τα καθεστώτα
των κρητικών πόλεων και η διατήρηση των τοπικών ιδιαιτεροτήτων (κόσμοι), η
περίοδος της «ελευθέρας Κρήτης», με την αυτονομία των κρητικών πόλεων απέναντι
στη Ρώμη, καθώς και η παραχώρηση εδαφικής περιοχής της ανατολικής Κρήτης από
τον Αντώνιο στην Κλεοπάτρα της Αιγύπτου, τέλος δε ο θεσμός του κρητικού
«Κοινού» της Ηγεμονίας.
Ουσιαστική θέση στην «Creta Romana» κατέχει το Παράρτημά της και κυρίως η παρουσίαση των
επιγραφικών και γραμματειακών κειμένων της εποχής, που αναδεικνύουν και
τεκμηριώνουν ασφαλώς τα συμπεράσματα του συγγραφέα, αλλά αποτελούν και
σημαντικότατες πηγές του αρχαίου Κρητικού Δικαίου. Πέραν των γενικότερων
σημείων, που πλουτίζουν την ιστορική γνώση της περιόδου της ρωμαιοκρατίας στην
Κρήτη, ιδιαίτερη σημασία για το Κρητικό Δίκαιο αποκτούν οι πληροφορίες και η
ερμηνεία τους, που οδηγεί στην συγκρότηση μιας γενικής αντίληψης, ειδικότερα
στα θέματα κυρίως του Κώδικα της
Γόρτυνας, των συσσιτίων της Λύττου, της Κρήτης libertas, του Κοινού των Κρητών και των Κρητών αξιωματούχων.
Η μελέτη των στοιχείων αυτών τεκμηριώνει και
ισχυροποιεί τη δημιουργία, την ύπαρξη και την εφαρμογή των κυριότερων ρητρών
του Κρητικού Δικαίου, την ισχυρή αντίσταση, την αφομοιωτική παρουσία και το
δημιουργικό συγκρητισμό του. Η ολοφάνερη συνέχεια του Κρητικού Δικαίου από την
αρχαία του περίοδο στην πρώτη ξενοκρατία με ιδιαίτερους θεσμούς, τοπική
αρμοδιότητα και εφαρμοσμένες πρακτικές, αποδεικνύει τη ζωτικότητα, που
διαχέεται στον κρητικό πολιτισμό και συντηρεί και αναβιώνει τις αρετές του. Η
αλληλεπίδραση άλλωστε κρητικού και ρωμαϊκού δικαίου, εμφανίζεται σε
χαρακτηριστικούς κοινούς θεσμούς, όπως του praitor peregrinus (ξένιος κόσμος, Col. ΧΙ.
16-17), του adsertor in
libertatem (απελευθέρωση δούλου, Col.
XI. 24-25),
του nexum se
dare
(αυτοενεχυριασμός, Col.
II. 56-57),
των hereditatibus
et
tutelis (κληρονομία και επιτροπεία, Col.
V. 3-5), που
φαίνεται ότι επανέρχονται μέσω του ρωμαϊκού δικαίου στην αρχαία κρητική
κοιτίδα τους. Στο αρχαίο Ωδείο της Γόρτυνας η αναστήλωση της Μεγάλης Επιγραφής
δεν μπορεί παρά να αποτελεί ανταπόδοση της ρωμαϊκής Δωδεκαδέλτου σ’ αυτήν, η
οποία, κατά την ισχυρή ελληνική και λατινική παράδοση, χρησίμευσε ως υπόδειγμα
(?ρόδ. Ι. 66,
Πλάτ. Μίν. 318c,
?ριστ. Πολ.
1271b, Διον.
Αλικ. Ι 52, 56, Liv.
III.
31).
H
«Creta Romana» του καθηγητή Ιωάννη Τζαμτζή παραδίδεται στη
δημοσιότητα ως αξιομίμητο επίτευγμα της νομικής επιστήμης, ως βασικό έργο
μελέτης του Κρητικού Δικαίου και ως θετικό παράδειγμα δυναμικής της νομικής
θεωρίας και πρακτικής, αξιολόγησης των θεσμών και των ιδεών του παρελθόντος
και δημιουργίας ελπίδας, αντίστασης και προοπτικής στο πεδίο του Δικαίου και
του συνεχόμενου ευρύτερου χώρου.
Χανιά, Ιανουάριος 2013
Στρατής Παπαμανουσάκης
Διευθυντής
Ινστιτούτου Κρητικού Δικαίου
ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ
Η ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΩΝ ΡΩΜΑΪΚΩΝ ΠΗΓΩΝ
ΔΙΚΑΙΟΥ
Κεφάλαιο Πρώτο
Η ΕΝΤΑΞΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΣΤΗΝ ΡΩΜΑΪΚΗ
ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑ
Κεφάλαιο Δεύτερο
Η ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΩΝ ΡΩΜΑΪΚΩΝ
ΚΑΝΟΝΩΝ
ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ
ΤΑ ΟΡΙΑ ΤΗΣ ΡΩΜΑΪΚΗΣ ΔΙΚΑΙΙΚΗΣ
ΥΠΕΡΔΟΜΗΣ
Κεφάλαιο Τρίτο
Η ΘΕΣΜΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ ΣΤΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΤΩΝ
ΠΡΟΣΩΠΩΝ
Κεφάλαιο Τέταρτο
Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΕΙΑΚΗ
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ
Παράρτημα
Πρώτο
ΚΕΙΜΕΝΑ
Παράρτημα Δεύτερο
ΟΙ ΡΩΜΑΙΟΙ ΑΞΙΩΜΑΤΟΥΧΟΙ ΤΗΣ
ΚΡΗΤΗΣ
Παράρτημα Τρίτο
ΧΑΡΤΕΣ
Παράρτημα Τέταρτο
ΠΙΝΑΚΑΣ
ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΗΣ ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΙΑΣ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ
ΑΝΑΦΟΡΕΣ
ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ
ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΣΤΗ ΓΑΛΛΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ